της Μαρίας Ρεπούση
Οι πρόσφατες συζητήσεις για το Μακεδονικό, η αρθρογραφία και οι εμπρηστικές -λιγότερο ή περισσότερο- ομιλίες στα συλλαλητήρια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ανέδειξαν για άλλη μια φορά ένα πρόβλημα που τείνει να γίνει, αν δεν είναι ήδη, συστημικό για την ελληνική κουλτούρα και ταυτότητα. Το πρόβλημα έχει να κάνει με τη χρήση της Ιστορίας και τη διαμόρφωση της κυρίαρχης ιστορικής κουλτούρας.
Για πολλούς λόγους, που δεν είναι του παρόντος, οι Ελληνες θεωρούν ή πρέπει να θεωρούν, διδάσκονται για να θεωρούν, ότι είναι κάτοχοι της Ιστορίας. Δεν πρόκειται απλά για το δικαίωμα στην Ιστορία και στη μνήμη που είναι δικαίωμα όλων των λαών, αλλά για την κατοχή της Ιστορίας, για την ιδιοκτησία της.
Τα πάντα στην Ιστορία ξεκινούν με τους Ελληνες ή και όσους υπονοούνται ως Ελληνες ή και βαπτίζονται Ελληνες. Τίποτα δεν υπήρχε πριν από αυτούς παρά μόνον οι θεοί και οι θεές του Ολύμπου, ο Ηρακλής και όλα τα μυθικά πρόσωπα που στοίχειωσαν τις μνήμες μας για την αρχαιότητα. Οι μύθοι όχι ως δημιουργήματα ενός σπουδαίου πολιτισμού αλλά ως εισαγωγή στην Ιστορία, στην ένδοξη Ιστορία των προγόνων μας.
Η ταύτιση των Ελλήνων και της Ελλάδας με την Ιστορία δεν είναι ιστορική αλλά φυσική. Η δημιουργία του ιστορικού είδους από τον Ηρόδοτο τον 5ο π.Χ. αιώνα αξιοποιείται για να φυσικοποιήσει τη σχέση των Ελλήνων με την Ιστορία και συνεκδοχικά με τον πολιτισμό. Πρόκειται για πατρότητα. Ακολουθούν όλα τα στερεότυπα που συνιστούν θεμέλιους λίθους για την ιστορική κουλτούρα των Ελλήνων. Ο χώρος βαπτίζεται Ελλάδα, η Μακεδονία γίνεται Ελλάδα, το Βυζάντιο επίσης και εξαρχής καθώς στην πραγματικότητα οι Ελληνες νίκησαν τους Ρωμαίους με τον πολιτισμό τους και όχι οι Ρωμαίοι τους Ελληνες. Ολοι είναι Ελληνες.
Οταν δε οι Ελληνες έχτιζαν την Ακρόπολη, οι ξένοι ήταν κρεμασμένοι στα δέντρα και έτρωγαν κουκουνάρια. Οι Ελληνες έδωσαν τα φώτα σ' όλον τον κόσμο, γι’ αυτό και από τότε όλοι χρωστούν στους Ελληνες. Το χρέος δεν έχει μηδενιστεί, ούτε καν μειωθεί. Παραμένει ακέραιο και γίνεται αντικείμενο επίκλησης σε όλες τις δύσκολες στιγμές της ελληνικής Ιστορίας, νεότερης και σύγχρονης. Το αφήγημα ντύνεται στη συνέχεια άλλοτε με ηρωισμό και αντίσταση, άλλοτε με θυματοποίηση, άλλοτε με προδοσία. Κοινή του συνισταμένη, το δίκιο, το ελληνικό δίκιο και η εκκρεμότητα της δικαίωσής του.
Αυτό το περίγραμμα έγινε με τα χρόνια συγκροτητικό στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας, κάτι σαν τη γλώσσα και τη θρησκεία. Στις μέρες μας δεν παλεύεται. Ο γάμος του εθνικισμού με τον λαϊκισμό το ενίσχυσαν περαιτέρω. Η ελληνική ταυτότητα ταυτίζεται μαζί του για τη συντριπτική πλειονότητα ων Ελλήνων πολιτών. Κάθε προσπάθεια διαπραγμάτευσής του θεωρείται απειλή για την εθνική ταυτότητα. Οποιος δεν το συμμερίζεται και αρνείται να το επικαλεστεί δεν είναι Ελληνας. Είναι, αντίθετα, εχθρός των Ελλήνων.
Το σχήμα είναι λειτουργικό σε πολλές περιπτώσεις. Για να ανακόψει συναινέσεις και οριζόντιες συγκλίσεις ανάμεσα σε πολιτικές δυνάμεις, για να εμποδίσει την επίλυση των ανοιχτών ζητημάτων που έχουμε στην εξωτερική μας πολιτική. Είναι εκεί ως αντιστάθμισμα της εκκοσμίκευσης και του εξευρωπαϊσμού του κράτους. Η α λα καρτ χρήση του, η πολιτική του αξιοποίηση, το ενισχύει, το κάνει ευέλικτο και συμβατό σε πολλές καταστάσεις.
Δεν έχω τη λύση. Οσες προσπάθειες έγιναν, στον δημόσιο χώρο και στην Εκπαίδευση, από τη Μεταπολίτευση και μετά για να αλλάξει απομονώθηκαν και απέτυχαν με κρότο. Υπάρχει σε πολλούς η εντύπωση ότι το λάθος βρίσκεται στους πολιτικούς χειρισμούς.
Μακάρι, διότι αυτό σημαίνει ότι με τους σωστούς πολιτικούς χειρισμούς θα μπορούσε ενδεχομένως να παρακαμφθεί. Φοβάμαι όμως πως όχι. Η παράκαμψή του φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Ο λεγόμενος εκδημοκρατισμός της Ιστορίας, η διεύρυνση όσων έχουν λόγο για το παρελθόν και ο νέος ψηφιακός δημόσιος χώρος κάνουν απρόβλεπτες τις εξελίξεις. Μόνον η συρρίκνωση της λαϊκής του βάσης θα μπορούσε να το αποδυναμώσει. Αυτή ενδεχομένως να ήταν μια πολιτική λύση. Μακροπρόθεσμη μεν, αλλά αποτελεσματική.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου