"Οικογενειακό καταφύγιο"

Του Γιώργου Μαυρωτά

Το τρίπτυχο άτομο – οικογένεια – κοινωνία ίσως πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, αποδίδοντας στο δεύτερο κρίκο κάπως μεγαλύτερη σημασία προκειμένου να γίνουν λιγότερο ευάλωτοι και οι άλλοι δύο κρίκοι. Καθώς λοιπόν έχουμε μπει στην πρίζα και τρέχουμε να προλάβουμε, θα πρέπει να γυρίσουμε λίγο πίσω και να ξανασκεφτούμε τι κοστίζει περισσότερο: το ότι «η οικογένεια βλάπτει την καριέρα» ή το ότι «η καριέρα βλάπτει την οικογένεια».

Στα οικογενειακά τραπέζια που λαμβάνουν χώρα αυτές τις ημέρες βλέπεις τρεις (ή και τέσσερις καμιά φορά) γενιές ελλήνων μαζεμένες και καταλαβαίνεις ποιο είναι το μυστικό και δεν έχει ακόμα κλατάρει η ελληνική κοινωνία παρά τα δυσβάσταχτα οικονομικά μέτρα: οι οικογενειακοί δεσμοί παίζουν το ρόλο του αλεξίπτωτου σε μια πτώση προς το κενό και αλίμονο σε αυτούς που δεν το έχουν αυτό το αλεξίπτωτο. Θα ξέρετε κι εσείς αρκετούς που τις δύσκολες ώρες στηρίζονται στους γονείς για οικονομική ή άλλη στήριξη και διευκολύνσεις (με μακράν κυριότερη τη φροντίδα των παιδιών όταν απουσιάζουν στη δουλειά οι γονείς). Κι εκείνοι αδιαμαρτύρητα θεωρούν καθήκον τους να συνεισφέρουν.
Είναι οι οικογενειακοί δεσμοί του ευρωπαϊκού Νότου που δεν τους συναντάς στην Σκανδιναβία ή στη Γερμανία και την Αμερική. Εκεί, γύρω στα 17 του το παιδί θα φύγει από το σπίτι, οι γονείς θα συνεχίσουν τη ζωή τους σαν να έκλεισε μια παρένθεση και ο καθένας θα τραβήξει τον δρόμο του. Θα βρίσκονται τα Χριστούγεννα να ανταλλάσσουν δώρα και στις κηδείες ή στα βαφτίσια συγγενών. Τα προβλήματα των παιδιών δεν είναι προβλήματα των γονιών, ενώ οι γονείς που μεγαλώνουν θα βρουν «θαλπωρή» στην κοινωνική φροντίδα που προσφέρει το κράτος και συνήθως όχι στα σπίτια των παιδιών τους. Στις κοινωνίες αυτές οι οικογενειακοί δεσμοί είναι πιο χαλαροί, οι υποχρεώσεις των γονέων απέναντι στα παιδιά συνήθως σταματούν όταν αυτά ενηλικιωθούν. Στην Ελλάδα, αλλά και στον ευρωπαϊκό Νότο γενικότερα, η φροντίδα των παιδιών είναι για τους περισσότερους γονείς ένας αγώνας χωρίς σφύριγμα της λήξης.
Στις δυτικές κοινωνίες το κράτος έρχεται πολλές φορές να υποκαταστήσει την φροντίδα της οικογένειας προσπαθώντας να βελτιστοποιήσει την ανταγωνιστικότητα των ατόμων. Η διατήρηση των οικογενειακών δεσμών καταναλώνει πόρους (π.χ. η γυναίκα που ασχολείται με το νοικοκυριό), οδηγεί σε μεροληπτικές άρα και μη ορθολογικές αποφάσεις που οδηγούνται από το συναίσθημα κι όχι τον ορθολογισμό  («θα πάρω στη θέση αυτήν τον γιό μου κι όχι τον καλύτερο»). Είναι κάτι που στα πλαίσια της συνολικής κοινωνικής ευημερίας πρέπει να μπει σε συγκεκριμένα πλαίσια και καλούπια. Έτσι λοιπόν είθισται τα παιδιά να μην μεγαλώνουν σπίτι με τις μαμάδες και τις γιαγιάδες αλλά σε πολύ καλούς και οργανωμένους φαντάζομαι παιδικούς σταθμούς. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες δεν μένουν με τα παιδιά τους συμμετέχοντας στο οικογενειακό γίγνεσθαι, αλλά μετά τον κοινωνικό παροπλισμό τους περνούν τις ατέλειωτες ώρες μοναξιάς τους σε οίκους ευγηρίας (πολύ καλούς και οργανωμένους φαντάζομαι).
Ποιο μοντέλο είναι καλύτερο; Η υποκατάσταση του κοινωνικού κράτους από την οικογένεια ή η υποκατάσταση της οικογένειας από το κοινωνικό κράτος; Σε μερικές περιπτώσεις βέβαια, όπως στην Ελλάδα η απάντηση είναι μονόδρομος καθότι δεν υπάρχει ουσιαστικά αξιόπιστο κοινωνικό κράτος. Ίσως όμως αυτό να είναι κι επιλογή της κοινωνίας μας. Κάτι που μας διαφοροποιεί σε σχέση με τους Βόρειους και που σε περιπτώσεις κρίσης δρα λίγο και ως σωσίβιο. Καθώς η Ευρώπη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μωσαϊκό λαών και νοοτροπιών χρειάζονται όλες οι ψηφίδες για να διαμορφώσουν μια πετυχημένη συνολική εικόνα. Και οι παραδόσεις του Νότου και ο ορθολογισμός του Βορρά. Αν όλες οι ψηφίδες ήταν ίδιες, η συνολική εικόνα θα ήταν θαμπή και δυσδιάκριτη.
Η οικογένεια λοιπόν παίζει διαφορετικό ρόλο στον Βορρά και στον Νότο και οι οικογενειακοί δεσμοί έχουν διαφορετική ένταση. Υπάρχουν αρκετά πράγματα να ζηλέψουμε στον ορθολογισμό του Βορρά, αλλά νομίζω ότι κι αυτοί ίσως ζηλεύουν την αντοχή του θεσμού της οικογένειας στον Νότο. Κάπου ανάμεσα στα δύο βρίσκεται νομίζω το μονοπάτι που πρέπει να ακολουθήσει η Ευρώπη. 

Το τρίπτυχο άτομο – οικογένεια – κοινωνία ίσως πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, αποδίδοντας στο δεύτερο κρίκο κάπως μεγαλύτερη σημασία προκειμένου να γίνουν λιγότερο ευάλωτοι και οι άλλοι δύο κρίκοι. Καθώς λοιπόν έχουμε μπει στην πρίζα και τρέχουμε να προλάβουμε, θα πρέπει να γυρίσουμε λίγο πίσω και να ξανασκεφτούμε τι κοστίζει περισσότερο: το ότι «η οικογένεια βλάπτει την καριέρα» ή το ότι «η καριέρα βλάπτει την οικογένεια».
πηγή: protagon